Tentoonstelling : De Modelwijk van gisteren, vandaag en morgen

Wie voor het eerst rondfietst in de Modelwijk/Cité Modèle, heeft gegarandeerd moeite om zich te oriënteren. Een enkele keer komt het Atomium piepen. En precies dát hadden de architecten in 1958 voor ogen: een wijk afgesloten van de chaos in de stadsrand. Vijftig jaar later kunnen de herdenkingen én de renovaties/nieuwbouw wat chaotisch overkomen. Daarom zetten we ze even op een rijtje.

D ie dam tegen de chaos (al lees je hier en daar: tegen het kapitalisme) werd betracht door een vijfhonderd meter lange rij woonblokken die de wijk isoleert. Op dit zeventien hectare grote eiland met woontorens en lagere woonblokken werden de principes van het internationaal modernisme toegepast, die initiatiefnemer Fernand Brunfaut hoog in het vaandel droeg: hoogbouw, scheiding van voetgangers en autoverkeer, gemeenschappelijke voor­zieningen en groene ruimte.

Verdwenen maquette
Renaat Braem, de hoofdarchitect, had ook scholen, een kerk, eengezinswoningen en meer ontworpen, maar die werden destijds door de Lakense Haard afgeblokt. Het wordt allemaal aanschouwelijk op de tentoonstelling De Modelwijk van gisteren, vandaag en morgen in Cité Culture, midden in de Modelwijk. Met glasheldere panelen en veel schetsen en plannen. Maar ook met een reeks foto's van inte­rieurs, gemaakt door Michael De Laus­nay, die zich afvroeg hoe het leven eruitziet achter al die uniforme gevels.

Daarnaast is er een maquette uit 2008 van hoe de Modelwijk er in de toekomst zal uitzien. De maquette uit 1958 - die pronkte op de wereldtentoonstelling in het Paviljoen van Huisvesting en Gezondheid - is er niet meer, want die verdween op mysterieuze wijze. Er zijn wel nog foto's van. Veel meer dan die maquette en wat ruwbouw was er nog niet in het Expojaar, terwijl het de bedoeling was geweest om er buitenlanders te ontvangen.

Uiteindelijk werd gebouwd in drie periodes tussen 1958 en 1979. De tentoonstelling toont hoe de plonsbadjes van het oorspronkelijke ontwerp evolueerden tot een speelpleintje, hoe de metro (met eindhalte Koning Boudewijn) het eiland pas kwam ontsluiten tegen de jaren 1990, en nog veel meer 'gisteren, vandaag en morgen'. Mooi is wanneer je Renaat Braem zelf op een filmpje ziet verschijnen: "Ik wilde de bewoners een gevoel van vrijheid geven."

Tuintrap
Er zit weer beweging in de Modelwijk. Met de nieuw aangelegde tuin aan de voet van Cité Culture gebeurt dat zelfs letterlijk, want de siergrassen en buxussen dalen de trappen af. Volgende maand gaat deze traptuin van de Franse tuinarchitect Gilles Clément officieel open. Clément probeert plantensoorten van de vier windstreken te laten gedijen, een mooie metafoor voor de 44 nationaliteiten die bij elkaar leven in de Modelwijk.

En waar Braems kunstwerk Monument aan de rechte hoek had moeten staan, boven op Cité Culture, heeft architect Eugène Liebaut nu een nieuw, ovaal gebouw neergezet. De lokalen zijn bedoeld voor kinderen en jongeren, die er hiermee 450 vierkante meter ruimte bijkrijgen. Volgens Liebaut is het de voltooiing van het bestaande werk. Door een organische vorm als omhulsel en een rechthoekig stramien voor binnen te kiezen, spiegelt hij zich aan het onderliggende gebouw, waarbij dit net andersom is.

De twee nieuwe realisaties - de tuin en het jeugdgebouw van Liebaut - zijn het begin van de renovatie van de site, een initiatief van de woningbouwvereniging De Lakense Haard en haar voorzitter, Saïd El Ham­moudi (CDH). De volgende tien jaar wordt een aantal gebouwen van de Modelwijk grondig gerenoveerd door een groep architecten onder leiding van Philémon Wachtelaer. Sommige appartementen worden ruimer, waardoor er minder wooneenheden ontstaan. Daarom zal ook een volledig nieuw gebouw worden opgetrokken. In een eerste fase zullen 180 woningen omgebouwd worden tot 138 appartementen en komen er in het kader van het Gewestelijk Huisvestingsplan 142 nieuwe woningen bij.

Een 'schil' moet de gebouwen eenheid geven. Om te weten hoe deze (verticale) gevel er in combinatie met een spel van (horizontale) bandvensters uitziet, moet je naar de simulatie op de tentoonstelling. Door de omvang van de werkzaamheden zullen sommige huurders wel moeten verhuizen.

Meer dan architectuur
In 1958 mochten er dan modellen voor sociaal contact uitgestippeld worden, zonder ruggensteun redt een sociaal zwakkere het niet altijd. Omdat architectuur niet alles kan oplossen, werd tien jaar geleden de vzw Modelwijk in het leven geroepen. De vereniging staat huurders en kandidaat-huurders sociaal en administratief bij, en doet dit onafhankelijk van de Lakense Haard. In elk van de drie vestigingen van de Lakense Haard - de Modelwijk, Laken Centrum en de Noordwijk - zit een onthaalruimte. Driemaandelijks geeft de vereniging de (tweetalige) nieuwsbrief Toc-Tok uit, en elk jaar is er het wijkfeest, deze keer met een 'modeshow '58'. De vzw Modelwijk droomt ook nog van een sociaal restaurant. Maar de vzw engageert zich ook voor de grote uitdaging van de komende jaren: de huurders tijdens de renovatie zo goed mogelijk helpen verhuizen.

:: Tentoonstelling 'De Modelwijk van gisteren, vandaag en morgen' in Cité Culture
Tot en met 5 oktober, wijkfeest op 27 september van 11 tot 18 uur, plechtige opening traptuin en jeugdruimte op 3 oktober. Meer info op www.lakensehaard.be