Victor Horta heeft (eindelijk) zijn eerste biografie

Victor Horta (1861-1947), die met het Huis Tassel in 1893 de eerste art-nouveauwoning in Brussel optrok, kreeg honderdvijftig jaar na zijn geboorte zijn eerste exhaustieve biografie. Filologe Michèle Goslar heeft er twaalf jaar aan gewerkt. Het Mercatorfonds ‘verpakte’ de bio in een volumineus kunstboek.

S inds 2000 kwamen vier van Victor Horta's hôtels particuliers - Tassel, Solvay, Van Eetvelde en zijn eigen atelierwoning - op de Unescolijst van Werelderfgoed.
"Zijn architectuur is allerminst gereduceerd tot een voetnoot in de geschiedenis, integendeel. Met dit eerbetoon flakkert Horta's ster weer op aan het firmament. Dankzij deze biografie groeit ze nu uit tot een volledig sterrenbeeld." Lovende woorden van Werner Adriaenssens, conservator decoratieve kunsten en kunstnijverheden van de twintigste eeuw aan de Brusselse Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.

Dat er nog geen biografie van Victor Horta bestond, is vreemd. Twee tot drie equipes hebben pogingen ondernomen, maar die werden alras gestaakt. De biografie van Goslar, die zich koppig vastbeet in het vele materiaal, is gebaseerd op de memoires van Victor Horta en op nieuw bronnenonderzoek, maar ze beperkt zich niet tot een biografie. Het boek bevat ook een overzicht van de honderdvijftig gebouwen, standbeelden en grafzerken van Horta, waarvan er dertig nooit gerealiseerd werden en zeventien - waaronder het Volkshuis - afgebroken zijn.

Goslar beschrijft de geschiedenis van de tekentafel, over eventuele restauraties, verminkingen of afbraak, tot de toestand vandaag.

Verstikkend
Victor Horta (1861-1947) was de nazaat van een Vlaamse vrouw en een Italiaanse huurling, Salvatore Oortha, die voor Filips V, hertog van Anjou, vocht. Victor Horta was van bescheiden komaf, de meeste familieleden waren gewone arbeiders of ambachtslui. Jacques, de grootvader van Victor Horta, was wasbaas, zijn vader Pierre Jacques was schoenmaker. De vrouwen waren kamermeisje, winkelierster of naaister.

Victor Horta keek als kind erg op naar zijn vader, die 66 jaar oud was bij Victors geboorte. In zijn memoires schrijft Horta: "Mijn vader hield van zijn vak en was zijn hele leven lang trots op zijn meesterbrevet, dat hij achter glas bewaarde (een schoen waarvan het bovenleer gesloten was zonder enige opening, een echt meesterwerk). Hij was een werkman zonder gelijke..." Toen Victor Horta als baron in de adelstand verheven werd, koos hij als lijfspreuk 'Par le labeur, vers les sommets'.

Victor Horta was een noeste werker, die amper tijd had voor een privéleven. Toch voelde hij zich miskend. In een brief aan Ilse Twardowski uit 1902, hij was toen maar 41 jaar oud, schreef hij: "U moest eens weten hoe graag ik zou vertrekken uit dit ondankbare land, waar ik door een speling van het lot geboren ben, op zoek naar een minder bekrompen omgeving waar de artistieke vervoering beter wordt begrepen, of met meer waardigheid wordt geduld. Mijn land lijkt me zo klein, en de mensen vaak nog kleiner. Soms heb ik het gevoel dat ik hier stik en dat de lucht vol treurnis hangt."

Horta voelde zich niet alleen onbegrepen, hij was ook onzeker. "Ik durf niet door een straat te stappen waar ik een gebouw opgetrokken heb, ik ben bang voor afkeurende blikken."

Vereenzaamd
Privé ging het Victor Horta niet voor de wind. Hij overleefde zijn twee dochters en scheidde twee keer; totaal vereenzaamd - al zijn vrienden en opdrachtgevers waren al gestorven - trok hij op het eind van zijn leven weer bij zijn tweede vrouw Julia Carlsson in. Zijn eerste vrouw bedroog hem, de tweede was alleen geïnteresseerd in het mondaine leven en was verslaafd aan kaartspelen.

Horta stierf in een ziekenhuis aan de Linthoutstraat waarvan hij de plannen voor de uitbreiding getekend had.

Goslar ontkent dat de floreale slingermotieven het waarmerk van Horta zijn. Het functionele was zijn uitgangspunt. En hij wou vernieuwen. Hij wou af van de typische trois pièces en enfilade waarvan de middelste kamer zo donker als de hel was. Met ijzer en glas slaagde hij erin grotere, klare ruimtes te creëren, met - zoals in het Huis Tassel - een ereplaats voor de trap.

Horta streefde naar mooi, comfortabel en modern. Voor de bouw van het Brugmannziekenhuis op de grens van Laken en Jette bezocht hij tientallen ziekenhuizen in heel Europa. Tot aan Pasteur gold de regel dat je, om besmetting tegen te gaan, de ramen moest dichthouden. Nieuw onderzoek over microben veranderde dat. In het Brugmann­ziekenhuis moesten licht en lucht binnengelaten worden. De eerste zorg was niet de schoonheid, maar de hygiëne.

De vergelijking tussen de (afgebrande) Innovation in de Nieuwstraat en de Magazijnen Wolfers aan de Arenbergstraat is een duidelijke illustratie van het functionele denken van Horta. De etalages van de Innovation moesten volk binnenlokken en aanzetten om door heel de winkel te stappen. De juwelier Wolfers had zijn vaste clientèle, de vitrine was als een juwelendoosje. Klanten binnenlokken was niet de opzet.

Ook bij de bouw van het Paleis voor Schone Kunsten moest Victor Horta functioneel denken. Omdat het gebouw niet storend zichtbaar mocht zijn van aan het koninklijk paleis, moest het ingegraven worden. En bovendien moest er een aanzienlijk hoogteverschil overbrugd worden.

Goslar haalt ook nog een wijdverbreide overtuiging neer. Maxime Brunfaut heeft de bouw van het Centraal Station niet overgenomen na de dood van Victor Horta. Horta had er twee jaar voor zijn overlijden al de brui aan gegeven na de niet-aflatende bemoeienissen van de Stad Brussel. De opdracht voor het Centraal Station, net zoals alle overheids­opdrachten, had Victor Horta te danken aan zijn vermogende vrienden van de vrijmetselaarsloge Les Amis Philanthropes. Zonder de loge was er geen Victor Horta geweest.

Victor Horta 1861-1947 - Leven, werk, art nouveau van Michèle Goslar is uitgegeven bij het Mercatorfonds, telt 564 pagina's en is prachtig geïllustreerd. Van elk ontwerp van Horta is minstens één tekening opgenomen. Het boek, gebonden en in foedraal, kost 149,95 euro