Joost Vandecasteele over de stad die zijn werk inspireert

We schaduwen hem al een tijd, maar na zijn Vlaamse Debuutprijs drong een confrontatie met Joost Vandecasteele in de straten van Brussel zich op.

H et klikt meteen tussen de imposante schrijver en BDW . We vallen elkaar prompt in de armen. "Ik woon hier nu tien jaar, maar net als alle andere inwijkelingen heb ik me natuurlijk al de vraag gesteld wat er nodig is om echt als Brusselaar aanzien te worden. Als je niet meespeelt in de caféploeg van de Monk, valt dat niet mee. Al heb ik nog altijd geen flauw idee hoe Brussel 'werkt', ik probeer de stad wel zoveel mogelijk te promoten en te gebruiken. En als je elders zegt dat je van Brussel bent, dan hangt er meteen een mythe rond je."

Zwevegem
Vandecasteele (1978) kreeg de Debuutprijs van Boek.be voor zijn kortverhalenbundel Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij . Intussen is zijn tweede boek Opnieuw en opnieuw en opnieuw ook al een tijd uit. De forse omhelzing waaruit we ons nu stilaan proberen los te maken, heeft plaats voor het Kaaitheater, waar Vandecasteele in de reeks De leeskamer van de Hoofdstedelijke Bibliotheek net zijn leeslijstje heeft meegegeven dat tot een beter begrip van de (onder-)wereld moet leiden (J.G. Ballard, Hubert Selby Jr., Warren Ellis,...).

Begin december keert hij naar het Kaaitheater terug voor Attack of the Killer Z's - een tweespraak tussen zombies en hun nageslacht. En tussendoor is op het Bronksfestival ook nog Back to school van het gezelschap Union Suspecte te zien, waarvoor Vandecasteele een monoloog in de mond legt van een moslimleerkracht.

Al dat schrijven doet Vandecasteele overigens niet langer in de McDonald's op het Beursplein, want een nieuwe tekst vraagt een nieuwe werkomgeving. Onder dat motto trekt hij in het voorjaar zelfs naar Hongkong, waar hij zich meteen op een recordafstand van zijn heimat Zwevegem zal bevinden.

Vandecasteele wijst een windrichting met de vinger. "Zwevegem ligt in de jungle van Zuid-West-Vlaanderen. Het is de bakermat van staaldraadfabrikant Bekaert en Stefaan De Clerck wordt er nog serieus genomen. Bekaert is tegen beter weten in in Zwevegem gebleven, maar ik voelde mij daar als een transseksueel, die niet in een verkeerd lichaam maar in een verkeerde stad was geboren. Het is puberaal om zeggen, maar ik denk dat ik die eerste keer dat ik in de heightened reality die Brussel is een ingeslagen ruit en een echte bedelaar zag, nog altijd meedraag in wat ik doe."

Clash en crèche
Vandecasteele vond artistiek asiel in het Rits, waar hij binnen de regie-opleiding als een probleemgeval werd beschouwd, maar niettemin een kans kreeg. Als hij er ooit als lesgever mag terugkeren, wil hij er andere probleemgevallen een hart onder de riem gaan steken.

"We waren nog maar net op het Rits of we moesten al meteen iets maken over Brussel. Omdat ik een van die sukkels was die dacht dat 'Midi' 'midden' betekent, nam ik aan de Beurs de metro op weg naar het Centraal Station, dat dus het Zuidstation bleek te zijn. Maar het eerste wat me opviel was de rode lijn in de metro met de mededeling 'Voorbij deze rode lijn bevindt u zich in de gecontroleerde zone'. Toen heb ik een stuk gemaakt over een kerel die voorbij die lijn stapt en er niet meer weg wil omdat hij zich alleen daar veilig voelt. Dat is wat me aantrekt: het probleemgeval dat Brussel is. De clash die hier elke dag plaatsheeft."

We springen in het Kanaal en komen boven in de buurt van de Kaaitheaterstudio's, waar Joost woont met zijn kroost.

"Daar over het water zitten de barbaren," knikt hij. "Af en toe steken ze het water over. Als er aan hun kant tenminste geen crimineel doodgeschoten is, waardoor er rellen uitbreken. Zij hebben rellen zoals wij af en toe een treinstaking hebben, maar als wij de volgende dag ons kind tussen de ingegooide ruiten en de uitgerookte vuilnisbakken naar de crèche aan hun kant brengen, dan is die crèche weer gewoon open. Op een bepaalde manier is dat de definitie van Brussel. Zo verneukt dat het nooit meer in orde lijkt te zullen komen, maar toch bevolkt met echte mensen met echte menselijke gevoelens."
"Er wordt mij vaak cynisme en zwartgalligheid verweten, maar is het niet fantastisch dat wij dit blijven proberen? Dat we Brussel proberen vol te houden?"
"Al heb ik ook weleens een dag dat ik in een winkel wil afdwingen dat ze Nederlands tegen mij spreken. We aanvaarden hier te veel shit die we in geen enkele andere stad zouden aanvaarden. Dat zoiets fundamenteels als onderwijs niet fatsoenlijk geregeld is, mogen we niet pikken. Geen wonder dat er al zoveel mensen zijn weggetrokken dat ik me sociaal geïsoleerd begin te voelen. Ik ben hier gebleven na mij studies, maar het lijkt wel alsof de rest onderling heeft afgesproken 'Wij zijn weg, maar we zeggen niets tegen Joost'."

Brutopia
Vandecasteele mept me tot op het dak van Wiels in Vorst, en wijst naar de site van het cohousing -project van vzw Brutopia aan de Van Volxemlaan. "Het bewijs van mijn wil om hier ondanks alles te blijven wonen. Ik zou perfect uit Brussel kunnen weggaan, maar als iemand met mijn postuur en mijn 'brede kijk op de dingen' hier zelfs niet kan blijven, wat voor hoop is er dan nog?"

Misschien zijn er parallellen tussen Vandecasteeles doorzettingsvermogen en de doorgedreven voorliefde voor dystopieën en apocalyptische toekomstvisioenen die uit zijn geschriften spreekt? "Het derde boek waar ik nu aan bezig ben, zit al iets anders in elkaar, maar ik blijf de realiteit graag benaderen als iets vreemds. Dat heeft ook met een soort geldingsdrang te maken. Ik merk dat er weinig op die manier wordt geschreven, dus dat is mijn niche. Ik ben Joost Vandecasteele en ik zal luid en anders proberen te zijn. In mijn toespraak voor de Debuutprijs zal ik dus niet vragen om meer subsidies of meer allochtonen in de literatuur. Ik wil een lans breken voor alles wat anders is, uit het keurslijf breekt, en verwarrend en raar is."

"Mijn volgende doelwit wat dat betreft is trouwens de televisie. Vanwege mijn stand-upcomedy word ik daar regelmatig opgevoerd als de leukerd, maar het is mijn ambitie om televisie langzaam kapot te maken in de hoop dat ik op de karkassen ervan mijn eigen tv kan maken." De opmerking dat tvbrussel nog een hoofdredacteur zoekt, levert ons meteen een lift op, terug naar het Flageygebouw.