Beroemde doden: Wandeling begraafplaats Elsene

Niet alleen het kerkhof van Laken herbergt heel wat beroemdheden uit de geschiedenis. De monumenten op het kerkhof van Elsene mogen dan wel wat kleiner zijn; er rusten heel wat grote namen. Klare Lijn organiseert een speciale rondleiding op zaterdag 5 november. Wij kregen een avant-première.

Net als heel wat andere kerkhoven moest ook dat van Elsene in de negentiende eeuw verhuizen omdat de buurt rond de kerken te dichtbevolkt geraakte. Het risico op cholera en andere epidemieën was groot, en de begraafplaatsen moesten naar landelijker plekken trekken. Het Elsense kerkhof, dat oorspronkelijk rond de Heilig Kruiskerk lag, werd in 1832 wat verder van het centrum verplaatst, ongeveer op de plek waar nu het tram­depot gevestigd is. Hoewel het terrein een hele hectare besloeg, was het vijftien jaar later al te krap. In 1877 werd het kerkhof opnieuw verplaatst, ditmaal naar zijn huidige stek met een totale oppervlakte van 15 hectare. Hier liggen nu 110.000 mensen begraven, en er komen er nog wekelijks bij. Plaats is er nog genoeg, en bovendien lopen er geregeld concessies ten einde. Zeer oude graven vindt men door de verhuizingen niet op de Elsense begraafplaats, maar toch loont het de moeite om er een wandeling te maken.

"Op het eerste gezicht zijn de grafmonumenten hier niet zo groot en indrukwekkend als die op het kerkhof van Laken, maar toch liggen hier ook heel wat beroemdheden begraven," vertelt Lutgarde De Boever, gids bij Klare Lijn. "Het is trouwens opvallend dat de grootste namen onder de soberste zerken liggen. Neem nu het graf van de kunstenaar Constantin Meunier: een ruwe, ongepolijste steen. Zijn graf staat in schril contrast met de prachtige werken die hij voor anderen maakte."

Of Victor Horta. Behalve tal van inmiddels beroemde huizen en gebouwen ontwierp Horta ook grafstenen, waaronder het glooiende pronkgraf van de familie Solvay. Zelf ligt hij enkele tientallen meters verderop onder een eenvoudige rechthoekige steen. "En ook Eugène Flagey moet het stellen met een eenvoudige zwarte, marmeren steen zonder franje. Het lijkt wel of de echte grote namen het te druk hadden om zich met hun eigen graf bezig te houden," lacht De Boever.

Minder sober is het graf van Charles de Coster, journalist en geestelijke vader van Tijl Uylenspiegel. Op zijn graf staat Tijl te treuren, het mutsje in de handen. En ook het graf van de joodse pianist en componist Joseph Wienawski draagt een prachtig reliëf. Een van de meest intrigerende kunstenaarsgraven is echter dat van Marcel Broodthaers, dat op verzoek van zijn weduwe werd voorzien van de raadselachtige tekst 'Ô mélancholie / aigre château des aigles'. Op de achterzijde pronkt een onoplosbare rebus van de hand van de kunstenaar zelf.

Oorlogshelden
Een buitenbeentje is het graf van prinses Housseinpour, een Georgische prinses die zich tot het baha'i-geloof had bekeerd. Het graf ligt in een apart grasveldje, en draagt een negenpuntige ster en een gouden wereldbol waarop haar geboorteplek is aangeduid. 'Tourandokht Sansii'- de naam die ze aannam toen ze zich bekeerde, woonde in Brussel, waar ze in 1996 stierf.

Maar de indrukwekkendste monumenten bevinden zich rond de centrale rotonde, waar oorlogshelden en soldaten uit de nabije kazernes begraven liggen. Hartbrekend is het grafhuisje van een moeder voor haar enige zoon, die sneuvelde tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het is gesierd met bas-reliëfs die de lijdensweg van haar zoon uitbeelden en fragmenten uit brieven weergeven. De foto's van de begrafenis zijn binnen nog te zien. Een neergestorte piloot aan de overkant wordt geëerd met het beeld van een adelaar met gebroken vleugels, terwijl vier enorme beelden van soldaten waken over de ingang van een miltair grafperk. Hier liggen meer dan vierhonderd soldaten begraven van verschillende nationaliteiten.

Er rusten echter nog tal van bekende namen in Elsene, vertelt De Boever: "De familie van Jean Neuhaus bijvoorbeeld, de apotheker die de praline uitvond, of de familie Delhaize, oprichters van de grootwarenhuisketen - pittig detail: die van AD Delhaize liggen elders begraven, in Laken. Er is het tweelinggraf van de familie Wielemans-Ceuppens, en het mooie graf van violist-componist Eugène Ysaye. Verder nog Edouard Froidure, de oprichter van Spullenhulp, en Sylvain de Jong, oprichter van de Minervafabriek. Iets opvallender is het graf van Gilbert Derudder, als autorenner vooral bekend onder zijn bijnaam Grizzly, die verongelukte in 1946. Zijn helm en bril liggen versteend op zijn zerk. Ook Nobelprijswinnaar Jules Bordet ligt hier, net als heel wat van zijn ULB-collega's."

Symbolen
Tot slot vindt de aandachtige kerkhofbezoeker ook in Elsene heel wat symboliek terug op de graven. In elkaar geslagen handen, doorbroken kettingen, cirkels, omgekeerde fakkels, ankers, kruisen en harten... Een opvallend voorbeeld is het graf van Emile Cauderlier, waarop een treurende man een levensdraad doorknipt. Nog wat verder prijkt een trotse Waalse haan bovenop een zuil, op het graf van de gebroeders Chainaye, voorvechters van de Waalse beweging en oprichters van Le Réveil Wallon in 1907.

:: Rondleiding van Klare Lijn op de Elsense begraafplaats op 5 november om 10u. Vooraf inschrijven verplicht op 02-400.83.49, 053-67.32.78 of klarelijn@tiscali.be