Beesten op bestelling

"Zeshonderd pijlgifkikkers in filmrolletjes: dat is het strafste wat ik al gezien heb," zegt Pol Meuleneire, een van de douaniers op de luchthaven van Zaventem. Samen met een tiental dierenartsen controleert hij er het dierentransport. "Onlangs hebben we nog 21 apen in beslag genomen. Die diertjes kwamen uit Kongo en waren onderweg naar Tsjechië."

'Dierensmokkel brengt verschrikkelijk veel geld op. Zo'n kleine pijlgifkikker kan verkocht worden voor 250 à 350 euro. Als je er dus zo'n zeshonderd kunt verhandelen, dan verdien je veel. Die kikkersmokkelaars kwamen terug van een natuur­exploratie met hun bagage vol met ongebruikte filmrolletjes. Dat viel meteen op."

De meeste illegale dieren zitten verstopt in de handbagage van reizigers. Het gaat van slangen en schildpadden tot papegaaien en kuifarenden. Voor die exotische dieren wordt veel geld geboden. Ook beschermde planten zoals orchideeën en cactussen worden ons land binnengesmokkeld. "Meestal zijn die smokkelaars lid van zogenaamde dieren- of natuurclubs," zegt Meuleneire. "Verzamelaars hebben liever een plantje of een diertje uit het wild dan een exemplaar dat hier gekweekt is."
Cijfers zijn er nauwelijks, maar volgens Meuleneire worden er wekelijks overtredingen gepleegd op de Cites-reglementering. Dat is een verdrag dat het transport van de meest bedreigde diersoorten regelt. Volgens de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid waren er vorig jaar 137 overtredingen van Cites, waarvan de invoer van illegale reptielen het frappantst was.
Vroeger liepen smokkelaars weinig risico, maar dat is de laatste twee jaar veranderd. Vandaag hangt de smokkelaar een gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar boven het hoofd, of een geldboete die kan oplopen van duizend tot vijftigduizend euro. "Een mooie verandering," vindt Meuleneire. "We kampen wel al sinds heel lang met een personeelstekort. Dat is al verschillende keren aangekaart, maar steeds zonder gevolg."

Bizons
Pol Meuleneire werkt al vijftien jaar bij de GAD, de opsporingsdienst van de douane die gespecialiseerd is in drugs. "Met het zoeken naar drugs stellen we regelmatig overtredingen vast in verband met de invoer van verboden planten- en diersoorten." Hoe gaat de douane te werk? "Wij werken vooral op ons gevoel. De meesten bij ons hebben een jarenlange ervaring, wat van onschatbare waarde is voor ons werk. Als we controleren, doen we ook een beroep op dierenartsen, die hier permanent aanwezig zijn. Zij voeren in feite de grote controles uit. Die dierenartsen zijn een fantastische steun voor ons."
Een van die dierenartsen is Albert Graus. Hij werkt al 25 jaar voor het Federaal Voedselagentschap (FAVV). Zijn team bestaat uit een tiental dierenartsen, van wie er vier instaan voor de controle op de invoer van levende dieren. "We kijken na of de binnenkomende dieren beantwoorden aan de normen die Europa ons oplegt," vertelt Graus. "Elke dag doen we zo'n vijf tot vijftien controles. Bijna alles zijn we al tegenkomen op de luchthaven, maar de grootste brok zijn toch siervissen uit Zuidoost-Azië die bestemd zijn voor aquaria. Je hebt dan ook nog een deel reptielen en kleine zoogdieren zoals eekhoorntjes en springmuizen. Het spectaculairste? Een tijdje geleden voerden ze bizons in uit Amerika. Van die kleintjes van een jaar oud, maar die beestjes zijn op die leeftijd al vrij indrukwekkend, moet ik zeggen. Als je dan boven op een krat kruipt waarin er zo'n stuk of zeven, acht zitten, dan geeft dat wel iets."

Vogelgriep
Op de luchthaven zijn er twee ruimtes die afgesloten kunnen worden voor dieren die niet in orde zijn. Echte quarantaines zijn het niet, het is veeleer een tijdelijke oplossing. Het gebeurt vrij zelden dat illegale dieren worden afgemaakt. Als ze nog in min of meer goede conditie zijn, dan wordt er naar een andere oplossing gezocht.
Normaal gezien probeert de douane die dieren terug te sturen naar het land van herkomst, maar dat lukt niet altijd. De gifkikkers werden bijvoorbeeld ondergebracht in de dierentuinen van Antwerpen en Frankfurt en in Nederland.
"Als de mensen maar niet denken dat wij een zoo zijn," zegt Graus. "De meeste dieren blijven hier maar een paar uur. Ze worden hier alleen gecontroleerd. Als ze niet goed worden bevonden, zijn er in principe twee mogelijkheden. Ofwel terugzenden, ofwel afmaken. In de praktijk wordt er meestal naar een andere oplossing gezocht."
Soms kan de dierensmokkel ook een gevaar inhouden voor de volksgezondheid. "Twee jaar geleden vonden we kuifarenden die allemaal de vogelgriep hadden," vertelt Meuleneire. "Een passagier had die diertjes meegebracht uit Thailand en kreeg er 350 euro per stuk voor. De dierenartsen hebben die vogels direct geëuthanaseerd omdat ze uit een risicoland kwamen. Achteraf werd in het lab vastgesteld dat ze besmet waren. Voor hetzelfde geld breekt op dat moment de vogelgriep hier uit."

Draaischijf
Zeggen dat Zaventem een draaischijf voor dierenhandel en -smokkel is, zoals geregeld wordt geopperd, gaat volgens Meuleneire waarschijnlijk te ver. "Wij hebben een goede reputatie op het gebied van smokkelpreventie omdat we bekend staan als een luchthaven waar heel veel controles zijn. De dierensmokkel is de laatste jaren heel sterk verminderd. Ik denk dat er in tien jaar tijd enorm veel werk is verzet, niet alleen door de douane, maar ook door de mensen van de industriële landbouw."
Albert Graus is dezelfde mening toegedaan als Meuleneire. "Die draaischijf van illegale handel? Ik weet niet waar ze het blijven halen. Regelmatig wordt die mythe eens opgevist. Ik denk dat er geen enkele luchthaven is waar zo strikt gecontroleerd wordt op dieren. Illegale handel met levende dieren kun je nu toch niet zo gemakkelijk verbergen? Het aantal mensen dat tegen de lamp loopt, is zeer klein. Vroeger had je met de kolonies nog mensen die een aapje meenamen. Dat is dan wel illegaal, maar daarom nog geen gestructureerde smokkel, hé?"
Dierenartsen komen regelmatig in contact met giftige diersoorten zoals spinnen, insecten of slangen. "Gevaarlijk? Ach, je moet een beetje vertrouwen hebben in je medemens," zegt Graus. "Normaal gezien moeten bijvoorbeeld giftige slagen in een dubbele verpakking zitten, waarbij de binnenste verpakking gescheiden is van de buitenste. Daardoor hoeven we de dieren niet uit hun verpakking te halen als we ze willen bekijken. Soms is die speciale verpakking er niet en dan is het wel schrikken. Maar in die 25 jaar is er nog niets ernstigs gebeurd."