Alain Deneef: 'Het amateurisme moet ophouden'

De hoofdstad komt nauwelijks aan bod in de formatiegesprekken voor een nieuwe federale regering. "En nochtans draait het uiteindelijk allemaal om Brussel," vindt Alain Deneef van de denktank Aula Magna. Een gesprek over Brusselse identiteit, randbewoners en de oprichting van een nieuwe politieke partij.

Alain Deneef vraagt me terwijl hij zijn ontbijt neemt naar mijn parcours: "Dat is altijd interessant." Daarna vertelt hij het zijne. Deneef is een Brusselaar, van Brusselse ouders. Hij is tweetalig, maar dat had ook anders kunnen zijn. "Mijn overgrootvader was wattman in Brussel. Hij sprak nog Nederlands. Mijn grootvader, in zijn vrije uren jazzmuzikant, sprak nog Nederlands met de arbeiders in de haven van Willebroek. En mijn vader heeft een groot reclamebedrijf uit de grond gestampt dat later Ogilvy is geworden. Hij kende geen Nederlands. In de reclamewereld was Engels de tweede taal. Toch zag hij in dat de kennis van het Nederlands belangrijk is."

Alain Deneef is jurist en handelsingenieur (ULB/Solvay), was topman bij Belgacom, voorzitter van de NMBS en is bestuurder in tal van bedrijven. Aula Magna is een denktank van Brusselse decisionmakers: bedrijfsleiders, academici, maar ook mensen uit het socioculturele veld. Ze komen op voor de belangen van Brussel. Die liggen meer dan ooit in de weegschaal nu er over een nieuwe staatshervorming zal worden gepraat. Deneef vindt die staatshervorming broodnodig. "Vergelijk het met een koppel. Een van de partners zegt dat er een probleem is. En zegt dat een tweede keer, en een derde keer. En de andere blijft herhalen dat er géén probleem is. Dan zal de eerste na een tijd de deur achter zich dichttrekken."

Deneef, die België weliswaar een warm hart toedraagt, sluit zich daarom ook niet aan bij de 35.000 die gemanifesteerd hebben voor het behoud van België. "Wat zagen we? Blanke Brusselse belgicistische bourgeoisie. Ze zijn blind voor de evolutie die België heeft doorgemaakt. Er is de economische opmars geweest van Vlaanderen, en Brussel is een multiculturele, meertalige stad geworden. Dit is niet meer het België waar zij blijkbaar nog altijd in geloven."

Deneef ziet diezelfde blindheid bij sommige politieke partijen. "Het zijn de partijen die zeiden: stem op mij, dan komt er geen staatshervorming. Dat is even kortzichtig als de N-VA, die zegt dat Vlaanderen onafhankelijk kan worden. Het is in elk geval zo dat de Franstaligen nu begrepen hebben dat er geen ontkomen meer aan is. De non van Joëlle Milquet is de laatste geweest."

Alain Deneef ziet nog een gemeenschappelijke Belgische sokkel, maar ook niet veel meer dan dat. "Het is een cliché, maar het is de Belg die van Oostende tot Aarlen mosselen met friet eet en bier drinkt. Het is wat de Nederlanders 'de Bourgondische cultuur' noemen en waarop ook de Fransen zo verkikkerd zijn. De vraag is of dat nog genoeg is om een efficiënte staat op te bouwen. Anno 2007 gaat het niet meer over landen, maar over globalisering. Dan is amateurisme niet meer op zijn plaats. Landen moeten efficiënt worden, anders is hun rol uitgespeeld. Vlaanderen heeft dat begrepen. Het wil de concurrentie aangaan. De vraag naar meer autonomie is dus legitiem. Maar er schuilt ook een gevaar in. Als Vlaanderen eenzijdig de onafhankelijkheid uitroept, dan verliest het Brussel. Waarom? Het trauma voor de Brusselaars zal zo groot zijn dat ze niet in staat zullen zijn om koelbloedig de twee andere deelstaten op gelijke afstand te houden. Ze zullen zich in de armen storten van de Walen, iets wat ze zich later zullen beklagen. Dat is een dubbel verlies voor Vlaanderen. Het is een verlies als uitstalraam naar de wereld. Maar - en dat vergeten veel mensen - na vijf jaar zal er een grote kou over Vlaanderen vallen. Vlaanderen is sinds de middeleeuwen een open territorium, door de havens van Brugge en van Antwerpen. Vlaanderen heeft zijn sterkte altijd gehaald uit de buitenlandse invloeden. En dat is niet negatief bedoeld: ik zeg niet dat Vlaanderen alléén geen sterke cultuur heeft, maar het is er wel sterker door geworden. Vlaanderen heeft culturele uitwisselingen nodig. En bij die bevoorrechte partners zijn Franstalig België en Brussel."

Genoeg armslag
Aula Magna is het idee genegen van een confederale staat met drie regio's: Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Alain Deneef gebruikt het symbool van het kompas. In het noorden staat de federale staat. "Die moet dringend Brussel als haar hoofdstad erkennen. Er is geen land dat zijn eigen hoofdstad zo miskent. Een echte herfinanciering is een allernoodzakelijkste voorwaarde."

In het zuiden van het kompas ziet Deneef de negentien gemeenten. "Allez, wat een zootje is dat nu! Heel wat lokale bevoegdheden moeten naar het Gewest worden geschoven, een aantal eventueel in de omgekeerde richting, en het liefst met één politiezone. Een fusie is niet nodig. Er zijn in Brussel nog echte dorpskernen. De mensen zijn daar nog aan gehecht."

In het westen ziet Deneef de gewesten. "Dat gaat over onze relatie met het hinterland. We kunnen zo niet blijven werken. Fiscale concurrentie zorgt ervoor dat de gewesten elkaar bedrijven proberen af te snoepen. De fileproblemen komen niemand ten goede. Ik pleit voor een mobiliteitsagentschap dat hierover waakt, met een echte beslissingsmacht."

In het oosten liggen de gemeenschappen. "We houden daar niet van in Brussel. Niet van de ene, en ook niet van de andere. We houden wel van een Brusselse gemeenschap. In het maximale scenario verdwijnen Franse en Vlaamse Gemeenschap uit Brussel. In het minimale komt er een derde pijler die een Brusselse gemeenschap voorstaat, met eigen culturele instellingen en eigen onderwijs, op de leest van de Europese scholen geschoeid. Waarom is dat zo belangrijk? Omdat wij als Brusselaars de enigen zijn die kunnen begrijpen hoe groot de problemen in het Brusselse onderwijs zijn. Er is in het Franstalig onderwijs een volledige dualisering. Er zijn heel goede scholen, die in het Pisa-onderzoek beter scoren dan Vlaamse scholen, en daarna volgen haast meteen de vuilnisbakscholen. De Franse Gemeenschap heeft jaren geleden maatregelen genomen om de concentratiescholen uit het slop te halen, maar die regels gaan uit van een kwart allochtone leerlingen, terwijl het in Brussel vaak om klassen van honderd procent allochtonen gaat. Hier moet specifiek onderwijs tegenover staan, op maat van Brussel, en daar is de Franse Gemeenschap vandaag niet toe bereid."

Vraag blijft of Brussel in een onafhankelijk scenario genoeg financiële draagkracht heeft. Alain Deneef: "O ja. We zwemmen in het geld. We zullen dan wel onmiddellijk de vennootschapsbelastingen fors moeten laten zakken, anders zijn we als gewest in een mum van tijd niet meer levensvatbaar. Brussel kan een fiscaal aantrekkelijke stad worden. Want wat is vandaag de paradox? Met tien procent van de bevolking genereert Brussel twintig procent van de rijkdom. Nooit heeft Brussel zoveel banen aangeboden als nu. Economisch draait Brussel op volle toeren. En toch is de toestand zorgwekkend. Was tien jaar geleden nog 55 procent van de banen in handen van Brusselaars, dan is dat vandaag nog maar 45 procent. En van de nieuwe banen is maar twaalf procent in handen van de Brusselaars. Dat is afschuwelijk. Daarom zijn een eigen Brussels onderwijs en eigen Brusselse opleidingen zo belangrijk. Dit probleem moeten de Brusselaars zelf kunnen oplossen."

Sommigen vinden dan weer dat Brussel sociaal-economisch alleen kan overleven als het gewest uitbreidt. Deneef is het daar niet mee eens. Hij vindt dat sommige Franstaligen een vals discours lanceren. "Het gaat dan over mensen uit Wezembeek of Kraainem die graag bij Brussel willen komen. Maar als we Brussel willen uitbreiden om economische redenen, dan willen we liever uitbreiden met Diegem, Zaventem, Waterloo en Braine-l'Alleud/Eigenbrakel. Ik ben tegen de uitbreiding van Brussel omdat de Franstaligen die in Vlaanderen zijn gaan wonen, de stedelijkheid zijn ontvlucht - en dat is precies wat ons van hen scheidt. Daarnaast is het belangrijk dat de Vlamingen die rond Brussel wonen, een soort van communautaire rust wordt gegund. Ik ben er tot slot ook tegen dat Sint-Genesius-Rode bij Brussel komt omdat er dan een territoriale eenheid is met Wallonië en Wallonië Brussel als het ware kan opzuigen."

En dan rest er nog de vraag over de Brusselse identiteit. Een aantal politieke filosofen vindt dat elk land een identiteit nodig heeft, dat alleen identiteit natievormend werkt, dat het de sociale cohesie in stand houdt. Alleen, bestaat die wel, die Brusselse identiteit? Alain Deneef: "Neen, die bestaat niet, en dat is maar goed ook. We gaan niet creë­ren wat we de anderen verwijten: een idioot nationalisme. Bovendien is Brussel geen natiestaat, maar een stad, een open stad waar iedereen welkom is, een bakermat van moderniteit en diversiteit. Een stedelijke identiteit huldigt nu net het gebrek aan één uniforme identiteit. Het is het er zich juist goed bij voelen dat de identiteit veelzijdig is. We willen de kleinste van alle wereldsteden worden, en daar gaan we voor vechten."

Alain Deneef heeft bijna twee uur gepraat. Het gesprek is afgesloten. Dachten wij. Maar Deneef wil nog iets kwijt. "Als er in de formatiegesprekken beslissingen worden genomen die de belangen van Brussel schaden, bijvoorbeeld een medebeheer door de twee gemeenschappen van deze stad, of een inperking van de financiële middelen, dan zullen vrouwen en mannen van allerlei gezindten en afkomsten opstaan en voor Brussel opkomen. Er zou dan een nieuwe politieke partij kunnen ontstaan, geen Brussels Belang, geen front de refus, want dat is de ontkenning van wat we willen zijn, maar een open 'Partij van de Stad'. Vele mensen staan al te trappelen. Die partij kan zelfs navolging krijgen in de rest van de wereld, waar nu al de helft van de mensen in steden woont. De toekomst van de mensen ligt in de steden. Dat is ook politiek in de oorspronkelijke betekenis: opkomen voor de waarden van de polis."

:: Conferentie en debat Welke grenzen voor Brussel? op 13 december om 20 uur in het Ihecs, hoek Priemstraat en Bogaardenstraat, 1000 Brussel. Toegang 5 euro (gratis voor studenten, werklozen en leefloners)